ANDERE TIJDEN (XI)
(1 november 2018)

Onzekerheid en waarschuwingen omtrent de huidige ontwikkelingen blijven aan de orde van de dag maar dat impliceert niet dat nu al voor de uitgang gekozen wordt. Een uiting als ‘irrational exuberance’ (uitspraak van ‘good old’ Fed president Alan Greenspan in 1997) leidde evenmin direct tot een vertwijfeling. Sterker, de dotcom implosie volgde pas drie jaar nadien. Intussen verkeren we in een tijdsbestek van ongeëvenaard hoge schulden en diverse (geopolitieke) spanningen – verzwakte positie van Mrs. Europa, Angela Merkel, internationale handel, emerging markets, Brexit, Italië en niet te vergeten Trump.

Vooralsnog lijken we te leven in een omgeving van enerzijds berusting en anderzijds zorg zonder ons nog direct ernstige zorg over de markten te maken. Weliswaar hebben zich de afgelopen maand enige lichte ‘tremors’ op de beurs voorgedaan als gevolg waarvan het koersniveau van begin dit jaar werd aangetikt maar niemand gelooft nog dat “het einde der dagen” in zicht is. Met de lage rentestanden biedt de beurs nog steeds het beste alternatief. Alleen de vastgoedmarkt is als gevolg van de gestegen rente enigszins verzwakt maar dramatisch is het allemaal nog niet.

De sleutel tot de (nabije) toekomst ligt nadrukkelijk bij het verdere Fed beleid. Wordt de rente opnieuw verhoogd om het economisch sturingsmechanisme weer enige slagkracht te kunnen meegeven dan zullen er ongetwijfeld grotere scheuren ontstaan. De enorme wereldwijde schuldenlast verdraagt immers geen verdere verhoging op straffe van ontsporing. Dat is de ‘dead trap’ van het monetaire beleid sinds 2008. Alleen met woorden kan er vooralsnog “gestuurd” worden maar spoedig zal blijken dat dit loze woorden blijken te zijn. Als daarmee het vertrouwen opnieuw wordt ondermijnd dan zijn de rapen pas definitief gaar!

Wat staat de belegger nu te doen? Als we de woorden van de beste beursvoorspeller sinds WO II dr. Steve Sjuggerud moeten geloven dan zullen we eerst nog een beurseuforie tegemoet gaan voordat een implosie plaats vindt. Weliswaar is er sinds 2009 sprake van een formidabele stijging maar nog geenszins van een euforische stemming die zou kunnen leiden tot bijvoorbeeld een verdubbeling binnen een tijdsbestek van 1 – 2 jaar. Dat is wat hij op grond van zijn modellen verwacht, met nadruk op Nasdaq. Sjuggerud gaat er van uit dat de Fed op grond van de toegenomen spanningen op de internationale financiële markten niet tot een nieuwe renteverhoging zal overgaan of na nóg een poging op z’n schreden zal terugkeren. Hij werd hierin bijgestaan door voormalig Fed voorzitter Paul Volcker (onder president Reagan) die in een recent interview in de New York Times de huidige voorzitter ‘a prisoner of history’ noemde, met ‘the Fed in a hell of a mess in every direction’.  

Ondanks zijn hoge leeftijd (92) was hij nog opmerkelijk fel tegen opvolger Bernanke en Yellen die met hun sterk verruimende geldpolitiek voorbij waren gegaan aan de gevaren van inflatie en internationale besmetting eindigend met de vraag: ‘how did these central bankers fall into this trap?’

Volgens de laatste opgave van de Treasury Department (Min. van Financiën) zal de leen- behoefte voor het fiscale jaar 2018/19 op US$1,338 biljoen uitkomen, met een rentebestanddeel van ca. US$1,5 miljard per dag! Dat wordt straks niet rente verhogen maar weer bijdrukken!

Intussen wordt de obligatiemarkt middels steunaankopen door de Fed opnieuw tot rust gebracht, waarbij de 10-jaars rente tot onder het niveau van 3,10% kon dalen maar dit blijft een puur lapmiddel. Waar veel te weinig bij wordt stilgestaan is dat de meeste leningen een veel kortere looptijd hebben dan 10 jaar en bij gebrek aan middelen dienen te worden doorgerold tegen de dan geldende (?) rentevoet. Als deze dan hoger is, legt dat een extra druk op de begrotingsrekening en resulteert in een nog snellere schuldgroei waarop dan het schuldplafond weer dient te worden verhoogd tenzij dit “gemakshalve” maar achterweg wordt gelaten. Oplossen doet dit natuurlijk allemaal niets, in tegendeel! Zie tevens onderstaande chart.

Maar dat is niet het enige verhaal. Bedrijven kopen ook nog voortdurend grootschalig hun eigen aandelen tegen schuld in, hetgeen eveneens versluierend werkt.

Alle V.S. schuld op een rijtje:

• De staat zit op een schuld van US$21,7 biljoen en groeiend, verreweg de grootste ook in termen van het BBP  met US$19,6 biljoen waarvan de groei afneemt

• Het Amerikaanse bedrijfsleven zit op een schuld van ca. US$7 biljoen, eveneens de hoogste ooit waarvan 40% nauwelijks boven “junk status” noteert

• De consumentenschuld ligt op ca. US$4 biljoen, eveneens hoogste ooit daar  het relatief lage inkomen geen ruimte tot sparen laat.

Hoe wordt dit opgelost? Simpel door aldoor schuld met steeds meer schuld te financieren! Kaartenhuis? Welnee! Maar wat als de risicovrije lage rente omslaat in een stijgende ‘cost of capital’? We zijn sinds de jaren ’80 gewend geraakt aan een steeds lagere rente om de economie te blijven stimuleren resulterend in een almaar stijgende beurs en vastgoedmarkt.

Nu bij een gering stijgende rente de eerste tekenen van een omslag zich aandienen, zal de Fed wel genoopt zijn dit vuurtje niet verder aan te wakkeren op straffe van “kredietverlies”. In feite had de Fed zich dienen te realiseren dat sprookjes behalve Disney World domweg niet bestaan. Ongeacht of de rente nu verder omhoog of omlaag gaat, is er hoe dan ook geen redden meer aan. De ‘point of no return’ is reeds lang gepasseerd. In de geschiedenisboekjes zal blijken dat dit de meest kostbare les van de monetaire economie was. En naar blijkt is er tot dusver van het verleden bitter weinig opgestoken.

In het IMF Global Financial Stability Report van 10 oktober werd met name gewezen op de toenemende risico’s op de internationale markten nadat de beurzen wereldwijd fors veren moesten laten van 4% op Wall Street, 3% in Europa en 4% in Azië. Ondanks het feit dat deze verliezen weer deels zijn ingelopen, liet het instituut weten dat de huidige onzekerheden de relevantie van edelmetaal onderschrijven.

De onderstaande “tekening” kan als leidraad bij een verdere verstoring van de financiële markten worden beschouwd. De grootste angst daarbij geldt het opdrogen van liquiditeiten dat tot een run op de banken leidt, met een kettingreactie tot gevolg. Tegelijkertijd lopen de beurzen leeg zodra de margin calls worden getriggered – melt down – de tijdbom waarop niemand zit te wachten bij verdere renteverhogingen. Opvallend is hierbij vooral de relatief “rustige” ligging van het edelmetaal dat uiteraard op dagen als 10/10 uiteraard zo veel mogelijk in ruststand dient te blijven om de rust op de financiële markten te bewaren, hetgeen net niet helemaal was gelukt. De druk hierop zal in de toekomst alleen maar groter worden. 

Vanwaar ook alweer de voortdurende “bijsturing” van de goudprijs? Even terug naar het verleden. In “de goeie ouwe tijd” gold het papieren “certificaat” helemaal niet als geld maar als bewijs van de onderliggende waarde van goud dat bij de bank lag opgebaard, vandaar baargoud. Houders van certificaten konden te allen tijde hun certificaten omruilen in goud. Echter, daar het papier makkelijker hanteerbaar was, werden deze certificaten vervolgens ook als geld beschouwd.

De introductie van de papieren certificaten – ruil- en betaalmiddel – schepte tevens de gelegenheid tot fraudepraktijken, namelijk door meer papier te scheppen tegen dezelfde aanwezige goudvoorraad. Maar dat papier werd dus in feite niet door goud gedekt, hetgeen niemand verder kon weten. Tot dit duidelijk werd, konden de fraudulente centrale banken zich “in alle rust” aan deze praktijk grootschalig schuldig maken, waarmee onze koopkracht evenredig werd uitgekleed. Alleen een dienovereenkomstige stijging van de goudprijs in evenwicht met de fatale QE zou uitkomst bieden met als gevolg een nooit eerder vertoonde omvang die de samenleving zal ontwrichten.

Zolang dat niet gebeurt, zal deze ontwikkeling prooi blijven van de ons niet onbekende ‘boom bust cycle’. De Aziaten met de Chinezen voorop die nooit enig vertrouwen hebben gehad in de monetaire “kunsten” van hun overheid, verkeren al jaren aan de koperszijde. Hier geldt het goud als hun hoogste sociale zekerheid die bij ons slechts een “papieren” is. Van aankopen door andere Aziatische landen hoor je angstvallig weinig, laat staan door Japan dat wellicht over de grootste (oorlogs)buit beschikt. Bij een omslag zullen zowel de Aziaten als de Russen (eveneens edelmetaal liefhebbers) de geringste koopkrachtgevolgen ondervinden in een totaal onvoorzien economisch ‘changement de décor’. Zoals dat ook gebeurde ten tijde van de ondergang van alle grote Rijken (empires) in het verleden inclusief het voormalige Sovjetrijk in 1990, waaraan ik nog altijd “warme” herinneringen bewaar, met name ten tijde van ‘die Wende’.

Opvallend is dat centrale banken nooit over dit onderwerp reppen, behalve af en toe via de achterdeur van de Bank of International Settlements (BIS) of de OECD (Organization of Economic Cooperation and Development).

Via deze facades hoor je dan bijvoorbeeld dat we ons op een buitengewoon gevaarlijk pad bevinden met alle financiële risico’s van dien leidend tot een ‘downturn’, lees verarming. Zo meldde William White, voormalig hoofd van het Monetaire en Economische Departement van de BIS in Basel en thans voorzitter van de Economic and Development Review Comittee van de OECD. Tevens haalde hij uit naar Trumps verfoeilijke beleid zonder dat dit verder enige impact zal hebben! Hij had dit ook onder “het vaandel” van “Andere Tijden” kunnen uitspreken.

Robert Broncel

Copyright, 1 november  2018

NB. deze column wordt ook aan DNB President Klaas Knot verzonden.  

Disclaimer Portefeuille 

Hoewel alle berichtgeving alsmede de fondsprofielen met de grootste zorg worden samengesteld en uitgebracht, kunnen geen waterdichte garanties worden verstrekt. Wel wordt de berichtgeving vanuit eigen bron zowel als van externe professionele research pas na due diligence naar buiten gebracht. De deelnemer is te allen tijde zelf verantwoordelijk voor de opvolging alsmede de aan- en verkoopbeslissingen die hij/zij hieraan ontleent. 

Het portefeuillebeheer blijft onder het ressort van Robert Broncel, waarbij de deelnemer de vrijheid heeft al dan niet opvolging te geven aan de aanwijzingen ter zake. Het kan voorkomen dat door onvoorziene omstandigheden berichten te laat worden opgenomen zonder dat hiervoor verantwoordelijkheid kan worden genomen. Voorts zal de waarde van de portefeuille fluctueren en kunnen er nooit garanties voor de toekomst aan worden ontleend. 

Het intellectueel eigendom van de portefeuille, analyses en copyrights liggen bij Robert Broncel. Verder mag er zonder toestemming NIETS van deze site worden gekopieerd of op de een of andere wijze elders worden weergegeven.

2018 © Robert Broncel